چرا و چگونه زبان‌ها می‌میرند؟

اکنون جامعه شناسان زبان بر این عقیده‌اند که زبان‌ها نوعی موجودات زنده هستند که یک چرخه زندگی قابل پیش‌بینی را از تولد، طفولیت، بلوغ و سپس زوال تدریجی و مرگ پشت سر می‌گذارند. از طرف دیگر، عصر حاضر، بدون شک، عصر تغییرات وسیع، تحولات سریع و پویایی مفرط است. آثار چنین تحولات ناگهانی در تغییر مداوم تکنولوژی، فرهنگ مادی، اکوسیستم‌ها و حتی ارزش‌های اخلاقی ما قابل مشاهده است. یک مشخصه‌ی بارز این تحولات، زبان‌هایی هستند که دیگر کسی با آنها تکلم نمی‌کند. این پدیده – مرگ زبان – و عوامل و شرایطی که به آن دامن می‌زنند، موضوع مقاله حاضر است. تغییر زبان، انقراض و حذف زبان، اصطلاحات معادل مرگ زبان هستند. اچسون (1995: 197 و 198) از خودکشی زبان و قتل زبان سخن می‌گویند که هر دو نوعی مرگ زبان هستند. متخصصان زبان طبقه‌بندی‌هایی را برای مراحل خطر پذیری زبان‌ها در نظر می‌گیرند. یکی از این تقسیم‌بندی‌ها، تقسیم بندی ارائه شده توسط گرایمز (2002: 8) می‌باشد: 1- زبان‌های در معرض خطر شدید 2- زبان‌های در معرض خطر جدی 3- زبان‌های در معرض خطر 4- زبان‌های رو به زوال 5- زبان‌های پایدار اما در معرض خطر 6- زبان‌های سالم حفظ یا نگهداری زبان نقطه‌ی مقابل مرگ زبان است و این وقتی است که یک جامعه‌ی زبانی تصمیم می‌گیرد به استفاده از زبان بومی خود ادامه دهد. بی‌تردید، عوامل متعددی در فرآیند تغییر زبان نقش دارند. بنا به نظر فسولد (1987: 272) دو زبانگی یک شرط لازم برای تغییر زبان است، هرچند کافی نباشد. فسلوند (1987: 217) مهاجرت، شهرنشینی، صنعتی شدن، زبان آموزش و اعتبار اجتماعی زبان را به‌عنوان عوامل تعیین کننده در تغییر یا حفظ زبان ذکر می‌کند. گزایمز (2002: 2و 3) دو عامل سیاست زبانی ملی و بلایای طبیعی را به عوامل یاد شده می‌افزاید. دورین (1999: 5) می‌گوید که اوج‌گیری احساسات ملی گرایانه در اروپای غربی در آغاز عصر صنعتی، تا حدود زیادی، مسئول حذف زبان‌های اقلیت است. او معتقد است که این به اصطلاح «ایدئولوژی زبانی غربی» نگرش‌های گویشوران بومی جوامع کوچک را نسبت به زبان مادری‌شان تغییر داده است. تغییر زبان بدون تغییر در نگرش‌های گویشوران غیرممکن است. عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی نگرش منفی نسبت به زبان‌های کم اعتبار را تقویت می‌کنند و این مسئله راه را برای فراگیری زبان‌های معتبر هموار می‌کند. نتیجه‌ی این فرآیند، مرگ زبان سنتی گروه اقلیت است.